Ostatnie lata przyniosły wzrost zainteresowania wykorzystywaniem weksla in blanco w wielu sytuacjach życia codziennego. Zwykle żąda się od nas wystawienia takiego weksla w celu zabezpieczenia spłaty kredytu lub innych należności albo jako naszego „poręczenia” za osobę trzecią. Niestety za wzrostem popularności weksla in blanco nie idzie wzrost świadomości prawnej osób, które się nimi posługują, zwłaszcza tych, które weksle takie wystawiają, czyli ich wystawców. Podpisujemy bowiem weksle in blanco coraz częściej, w coraz bardziej błahych sprawach i w sposób coraz bardziej niefrasobliwy, nie zdając sobie zwykle sprawy ze znaczenia tej czynności ani z konsekwencji, które mogą z tego dla nas wyniknąć, jeżeli tylko podmiot, któremu weksel in blanco wręczamy, odsprzeda go osobie trzeciej, okaże się wobec nas nieuczciwy albo gdy wystawiony przez nas weksel in blanco po prostu zgubi.

Weksel z 1926 r.

Sam weksel jako taki jest papierem wartościowym „ucieleśniającym” wierzytelność pieniężną; jest on niejako samoistnym źródłem i jednocześnie nośnikiem takiej wierzytelności. Oznacza to, że do powstania i trwania zobowiązania wekslowego nie jest potrzebne istnienie jakiegokolwiek innego, pozawekslowego zobowiązania (np. z tytułu pożyczki, sprzedaży itd.). Nie oznacza to jednak, że weksle wystawiane są tak po prostu, dla samego ich wystawienia. Przeciwnie, zwykle służą one właśnie zabezpieczeniu wykonania konkretnego zobowiązania (np. spłaty kredytu czy innej należności), a sens ich funkcjonowania wyraża się w tym, że w razie braku zapłaty takiej należności, wierzyciel, któremu ta należność przysługuje i który jednocześnie dysponuje wekslem, może wybrać, czy przed sądem będzie dochodzić zapłaty należności z tytułu pierwotnego zobowiązania, czy też zapłaty równowartości tej należności, ale na podstawie weksla. Zwykle wierzyciel skorzysta z weksla, ponieważ będzie to dla niego szybsze i tańsze. Oczywiście będzie to odpowiednio mniej korzystne dla dłużnika wekslowego.

Z „technicznego” punktu widzenia weksel to dokument o szczególnej treści, dokładnie określonej przez przepisy ustawy. Jest to kartka papieru zawierającą słowo „weksel” i bezwarunkowe przyrzeczenie danej osoby (dłużnika wekslowego, zwykle wystawcy weksla) do zapłaty określonej sumy pieniężnej na rzecz innej określonej osoby (wierzyciela wekslowego, tzw. remitenta).

Nieco inaczej jest z wekslem in blanco. Z prawnego punktu widzenia nie jest to bowiem weksel w znaczeniu ścisłym. W chwili wystawienia nie zawiera on bowiem wszystkich wymaganych przez prawo elementów treści. Wekslem in blanco zwykle będzie już kartka papieru z naszym podpisem, zawierająca słowo „weksel” i słowo „zapłacę”. Wiedzieć należy, że już pusta kartka z podpisem może posłużyć do „stworzenia” weksla. W wekslu in blanco pozostałe, wymagane przez prawo elementy weksla, są zwykle niewypełnione w chwili jego wystawienia (pozostawione są puste, „wykropkowane” miejsca). Istotą weksla in blanco jest to, że owe brakujące elementy, w szczególności kwotę, na którą weksel będzie opiewać, a także datę i miejsce jego płatności, będzie mógł we właściwym czasie wypełnić aktualny wierzyciel wekslowy. Aby jednak wystawca weksla in blanco miał jakąkolwiek gwarancję, że wierzyciel nie wypełni weksla na sumę nieznajdującą jakiegokolwiek uzasadnienia np. w rzeczywistym, aktualnym stanie zadłużenia wystawcy, do weksla in blanco sporządza się zwykle tzw. porozumienie wekslowe, zwane często również deklaracją wekslową. To dlatego deklaracja wekslowa jest przy wystawianiu weksla in blanco tak ważna. Pamiętajmy jednak, że deklaracja wekslowa służy przede wszystkim zabezpieczeniu interesów wystawcy weksla, a nie wierzyciela wekslowego. Dlatego też to wystawca weksla in blanco powinien najbardziej zabiegać o to, aby dysponował egzemplarzem deklaracji podpisanym przez pierwotnego wierzyciela wekslowego, któremu wręcza weksel (remitenta). Podpis remitenta pod tekstem deklaracji będzie bowiem oznaczać, że zobowiązuje się on uzupełnić weksel in blanco zgodnie z zasadami określonymi w tej deklaracji. Wystawienie weksla in blanco bez sporządzenia deklaracji wekslowej jest skrajnie ryzykowne. Wystawca nie ma wtedy żadnej pewności, że wystawiony przez niego weksel in blanco zostanie wypełniony zgodnie z ustaleniami, które towarzyszyły jego wystawianiu.

Jeżeli deklaracja wekslowa została już sporządzona (i podpisana przez remitenta), warto również zadbać o to, aby w samej treści weksla – najlepiej powyżej naszego podpisu – znalazła się wzmianka, że weksel został podpisany jako weksel in blanco oraz że w określonej dacie została do niego sporządzona deklaracja wekslowa. Jest to dodatkowe zabezpieczenie przed powoływaniem się na brak wiedzy o istnieniu deklaracji wekslowej przez osoby trzecie, które w przyszłości mogłyby wejść w posiadanie wystawionego przez nas weksla.

Godnym polecenia rozwiązaniem jest również wskazanie na blankiecie wekslowym daty jego wystawienia, czyli daty, w której składamy na nim, jako wystawca, swój podpis. W razie ewentualnego sporu może to mieć znaczenie.

Poza sporządzeniem deklaracji wekslowej (uzyskaniem na niej podpisu remitenta oraz zamieszczeniem o niej wzmianki w treści weksla i oznaczeniem daty wystawienia), aby dodatkowo zabezpieczyć interesy wystawcy weksla in blanco, warto wystawić go jako weksel „nie na zlecenie”, tj. bez możliwości indosowania (czyli bez możliwości zbycia weksla przez pierwotnego remitenta na rzecz osób trzecich). Wynika to z tego, że w razie indosowania weksla przez pierwotnego remitenta na osobę trzecią w wielu przypadkach wystawca weksla in blanco może nie być chroniony przez sporządzoną przy jego wystawianiu deklarację wekslową. Problem ten odpada, gdy w treści weksla in blanco, po słowach wskazujących na przyrzeczenie zapłaty na rzecz określonej osoby („zapłacę…(tu miejsce na imię i nazwisko albo nazwę remitenta)”) znajdą się słowa „ale nie na jego/jej zlecenie” albo „bez indosu” lub inne równoważne. Wówczas jedynym, co do zasady, podmiotem uprawnionym do dochodzenia od nas zapłaty na podstawie weksla będzie remitent.

Oczywiście musimy mieć świadomość, że ten, kto oczekuje od nas wystawienia weksla in blanco, np. bank, może nie zgodzić się na wpisanie w jego treści omówionego wyżej zastrzeżenia wyłączającego możliwość indosowania, grożąc odmową przyjęcia takiego weksla jako zabezpieczenia spłaty kredytu. Jest to niestety prawo remitenta. W tej sytuacji pozostaje nam dopilnowanie, abyśmy przynajmniej dysponowali podpisaną przez niego deklaracją wekslową oraz aby na przedniej stronie weksla znalazła się adnotacja, że weksel został wystawiony jako weksel in blanco i w określonej dacie sporządzono do niego deklarację wekslową.

Zamiast podsumowania – trzy ogólne refleksje.

Po pierwsze, starajmy się nie wystawiać weksla in blanco w ten sposób, że jedynym wypełnionym przez nas elementem takiego weksla będzie wyłącznie nasz podpis jako wystawcy weksla – dążmy zawsze do zawarcia w jego treści również adnotacji, o których była wyżej mowa.

Po drugie, nigdy nie wystawiajmy samego weksla in blanco bez sporządzenia deklaracji wekslowej, a jeśli już, to starajmy się, by weksel zawierał jak najwięcej wymaganych ustawą elementów treści już w chwili jego wystawienia, po to, aby nie mogły one zostać uzupełnione przez nieuczciwego remitenta lub osobę trzecią w sposób dowolny.

Po trzecie, nigdy nie podpisujmy podsuniętego nam weksla in blanco w pośpiechu i bez zastanowienia. Jeżeli tylko pojawią się jakieś wątpliwości, a w większości przypadków zapewne się pojawią, poradźmy się adwokata, który wyjaśni nam skutki podpisania weksla in blanco i związane z tym możliwe konsekwencje, doradzając w jaki sposób najlepiej zabezpieczyć swoje interesy, jeżeli jesteśmy już zmuszeni wystawić taki weksel.

Pamiętajmy wreszcie, że choć weksel jest niezwykle użytecznym instrumentem gospodarczym, znacznie ułatwiającym obrót, to każdy weksel, a zwłaszcza weksel in blanco, w rękach nieuczciwej lub nieodpowiedzialnej osoby staje się narzędziem niezwykle niebezpiecznym, które wykorzystane w niewłaściwy sposób może zrujnować majątkowo wystawcę.