Odpowiedź na pytanie zadane w tytule wpisu ma istotne znacznie dla wszystkich korzystających z usług notariuszy. Jeśli podatek VAT winien być zawarty w opłacie pobieranej przez notariusza za dokonane czynności, to oznacza, że dotychczasowa praktyka polegająca na powiększaniu opłaty notarialnej jest błędna. Przekłada to się w oczywisty sposób na cenę usługi dla klientów. Stawka podatku w wysokości 23% stanowi prawie 1/4 ceny za usługę notariusza.

Zawód notariusza należy do grupy zawodów regulowanych, przy czym prowadzenie kancelarii notarialnej oparte jest na takich samych podstawach jak prowadzenie innej działalności gospodarczej. Każdy notariusz jest zatem przedsiębiorcą, na którym ciążą te same obowiązki, co na innych przedsiębiorcach. Dodatkowo notariusze obowiązani stosować się do przepisów regulujących ten zawód.

Z punktu widzenia opisywanego zagadnienia najważniejsze są cztery akty prawne, którymi są:

1. ustawa z dnia 14 lutego 1991 r. Prawo o notariacie (dalej p.n.),
2. rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 czerwca 2004 r. w sprawie maksymalnych stawek taksy notarialnej (dalej m.t.),
3. ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (dalej p.t.u.)
4. ustawa z dnia 9 maja 2014 r. o informowaniu o cenach towarów i usług (u.c.)

Pierwszy z wymienionych aktów określa podstawowe zasady wykonywania zawodu notariusza. Przepisem tej ustawy dotyczącym ceny za usługi notariusza jest art. 5 § 1 p.n. Który stanowi, że notariuszowi za dokonanie czynności notarialnych przysługuje wynagrodzenie określone na podstawie umowy ze stronami czynności, nie wyższe niż maksymalne stawki taksy notarialnej właściwe dla danej czynności. Na podstawie powołanej regulacji notariusz może pobrać zatem wynagrodzenia nie wyższe niż stawka maksymalna. Wynagrodzenie notariusza dla osób korzystających z jego usług to oczywiście cena, taka sama jak uiszczana sprzedawcy za towar lub adwokatowi za jego usługi.

Wspomniane maksymalne stawki taksy notarialnej zostały uregulowane w wyżej powołanym rozporządzeniu. Zawiera ono szereg stawek, których maksymalna wysokość winna być obliczana w zależności od wartości przedmiotu czynności notarialnej (np. opłata z tytułu zawartej przed notariuszem umowy sprzedaży nieruchomości zależy od wartości nieruchomości) lub są stawkami o stałej wysokości maksymalnej, np. określona w § 8 pkt 3 m.t. stawka 50 zł za sporządzenie testamentu.

Powołana ustawa oraz rozporządzenie nie dają notariuszom prawa do podwyższania cen za swoje usługi, a zatem wskazane wyżej sporządzenie testamentu winno kosztować maksymalnie 50 zł. Powszechną praktyką jest jednak powiększanie przez notariuszy swojego wynagrodzenia o kwotę stanowiącą wartość podatku VAT wynoszącą 23 % stawki za czynności uzgodnionej z klientem. Odnosząc to do podanego przykładu dotyczącego testamentu: kwota 50 zł powiększana jest o 23% , co daje cenę końcową w wysokości 61,5 zł.

Notariusze uzasadniają powiększanie swojego wynagrodzenia o kwotę stanowiącą wartość podatku VAT wynoszącą 23 % stawki za czynności uzgodnionej z klientem np. treścią art. 41 ust. 1 w zw. z art. 146a pkt 1 p.t.u., art. 5 ust 1 pkt p.t.u. Takie odniesienie do powołanych przepisów, które opodatkowują obrót towarami i świadczone usługi podatkiem o konkretnej stawce, wskazuje pozornie, że do ceny za swoje usługi notariusz powinien doliczyć podatek VAT.

Czy jednak jest to praktyka prawidłowa? Jak już wskazano, cena za usługi notariusza jest określona stosownymi przepisami i jest ceną maksymalną, co oznacza, że nie jest dopuszczalne pobranie wyższej ceny niż przewidzianej w przepisach. Brak natomiast przepisu, który zezwalałby na powiększenia stawki maksymalnej o stawkę podatku VAT. W sytuacji, gdyby doszło do pobrania zawyżonej ceny, nabywcy należy się zwrot nadpłaconej kwoty. Stawka podatku VAT jest natomiast elementem ceny maksymalnej, co oznacza, że winna ona zawierać się już w cenie usługi.

Wracając do przykładu dotyczącego stawki maksymalnej za sporządzenie testamentu, ceną maksymalna, którą powinien pobrać notariusz jest wskazana kwota 50 zł. Oczywiście z punktu widzenia notariusza kwota ta będzie odbierana odmiennie niż przez klienta. Wystawiając fakturę wykaże w niej cenę netto w wysokości 40,64 zł oraz podatek VAT w kwocie 9,36 zł.

Wspomnieć należy o ostatnim akcie prawnym z krótkiej listy przytoczonej na wstępie, tj. ustawie z dnia 9 maja 2014 r. o informowaniu o cenach towarów i usług. Zgodnie z art. 3 ust. 1 pkt. 1 u.c. ceną jest wartość wyrażona w jednostkach pieniężnych, którą kupujący jest obowiązany zapłacić przedsiębiorcy za towar lub usługę. Z kolei zgodnie z art. 3 ust. 1 pkt 2 u.c. w cenie uwzględnia się podatek od towarów i usług oraz podatek akcyzowy, jeżeli na podstawie odrębnych przepisów sprzedaż towaru lub usługi podlega obciążeniu podatkiem od towarów i usług lub podatkiem akcyzowym.

Powołane przepisy potwierdzają przedstawione stanowisko, że podatek VAT winien zawierać się już w cenie za czynności notarialne określone w rozporządzeniu regulującym wysokość stawek maksymalnych. Kwota odpowiadająca wysokością podatkowi VAT nie powinna być dodawana do takiej stawki a powinna się w niej zawierać. Jeśli bowiem cena za usługę przekracza wysokość stawki maksymalnej, notariusz pobiera wynagrodzenie wyższe, niż przewidziane rozporządzeniu. Wynagrodzenie w części przekraczającej wartość stawki maksymalnej powinno zostać zwrócone.

Oczywiście powyższe dotyczy w zasadzie sytuacji, gdy cena końcowa przekracza wysokość stawki maksymalnej określonej w powołanym rozporządzeniu. Można się jednak również zastanowić, czy swoiste doliczenie podatku do ustalonej z klientem stawki za czynności jest dopuszczalne również wtedy, gdy cena, którą winien uiścić klient nie przekracza stawki maksymalnej.

Może to zależeć od sytuacji w jakiej znalazł się klient. Jeśli notariusz poinformował klienta, o cenie końcowej w sposób, z którego wynika, że jest to już ostateczna kwota do zapłaty (wraz z podatkiem), wówczas takie „doliczenie” uznać należy za prawidłowe – byle nie przekraczało stawki maksymalnej narzuconej przepisami dla danej czynności notariusza.